Traduzione di latino del libro Familia Romana, capitolo 33

EXERCITVS ROMANVS (su questo sito c'è già, lo so, ma si vede solo la prima parte)
Exercitus Rōmānus ūniversus cōnstat ex legiōnibus duodētrīgintā, quae in dēnās cohortēs dīviduntur. In singulīs legiōnibus sunt sēna vel quīna vel quaterna mīlia mīlitum, quī omnēs cīvēs Rōmānl sunt. Praetereā magna auxilia exercituī adiunguntur. Auxilia sunt peditēs equitēsque ex prōvinciīs, quī arma leviōra, sīcut arcūs sagittāsque, ferunt. Legiōnāriī sunt peditēs scūtīs, gladiīs pīlīsque armātl. Signum legiōnis est aquila argentea, quae in itinere ante agmen fertur. In itinere cohortēs alia post aliam in longō ōrdine prōgrediuntur. Talis ōrdō mīlitum prōgredientium dlcitur agmen. Cum agmen ad hostēs pervēnit, sl tempus et locus idōneus est ad pugnandum, cohortēs in trēs ōrdinēs Instruuntur. Exercitus ita īnstrūctus aciēs appellātur. Ante proelium dux exercitūs mīlitēs suōs hortātur ut fortiter pugnent. Tum peditēs prōcurrunt et primum pīla in hostēs mittunt, deinde eōs gladiīscaedunt. Hostibus proeliō victīs, dux ā mīlitibus 'imperātor' salūtātur. Vesperi exercitus locō ad dēfendendum idōneō castra pōnit, quae vāllō et fossā circum dantur. Ita mūniuntur castra Rōmāna. Aemilius, frāter Aemiliae minor, quem suprā commemorāvimus, ā primā aetāte studiōsus fuit reī mīlitāris. Iam puer septem annōs nātus gladiōs ligneōs et arcūs sagittāsque sibi faciēbat, ut cum aliīs puerīs eiusdem aetātis proelia luderet. Septendecim annōs nātus ā patre interrogātus 'quid tum discere vellet?' fīliusstatim respondit *sēnihil nisi rem mllitārem discere velle.' Voluntās fīliīpatri haud placēbat, cum ipse litteris studēret neque ūllum aliud studium filiō suō dignum esse arbitrārētur. Cum vērō fflius nūllō modō contrā voluntātem ad studium litterārum cōgīposset, pater eum ūnā cum Pūbliō Valeriō, adulēscente eiusdem aetātis, in Germāniam ad exercitum Rōmānum mīsit, ut apud ducem quendam ēgregium stipendia merēret. Ibi Aemilius prō patriā pugnāns iam magnam glōriam mīlitārem sibi quaesīvit. Virtūs eius ēgregia ab omnibus laudātur. Et pater et soror Aemilil frequentēs epistulās ad filium et frātrem suum mittunt. Pater māximē dē rēbus pūblicīs scribit, sed Aemilia dē rēbus prīvātīs, ut dē līberīssuīset dē convīviīs,scribere solet. Epistulae quās Aemilius ad patrem dat praecipuē dē glōriā et virtūte mflitārī sunt, sed ex iīs litteris privātīs quās Aemilia nuper ā frātre suō accepit plānē appāret eum iam vītā mīlitārī fatīgātum esse. Ecce litterae novissimae, quās Aemilia prīdiēkalendās Iūniās ā frātre accēpit et posterō diē in convlviō recitāvit: "Aemilius sorōri suae cārissimae s. d. Hodiē dēmum mihi allāta est epistula tua quae a. d. vii kal. Māi. scripta est, id est ante vīgintl diēs. Quam tardus est iste tabellārius! Celsī sānē et arduī montēs Germāniam ab Italiā disiungunt, ac difficillimae sunt viae quae trāns Alpēs ferunt, sed tamen celer tabellārius idem iter quīndecim ferē diēbus cōnficere potest, ut tabellāril pūblicl quibus ūtitur dux noster. Ego vērō istum tabellārium properāre docēbō, cum meās litterās ad tē referet. Sed quamquam tardē advēnit, grātissima mihi fuit tua epistula magnōque cum gaudiō ex eā cognōvī tē et Iulium et līberōs vestrōs, quōs valdē dīligō, bonā valētūdine frul. Cum epistulās tuās legō, apud vōs in Albānō esse mihi videor, neque in hāc terrā frigidā inter hominēs barbarōs. Tum, nesciō quōmodo, ita permoveor ut lacrimās vix teneam — ita patriam et amīcōs meōs dēsīderō. Ō, quam longēabsum ab Italiā et ab ils omnibus quōs praecipuē dīligō!Utinam ego Rōmae essem aut tu apud mē essēs! Cum Dānuvium flūmen aspiciō, quod praeter castra nostra fluit, dē Tiberī cōgitō atque dē Rōmā. Quandō tē aspiciam, urbs pulcherrima? Utinam hic am nis Tiberis esset et haec castra essent Rōma! Sed frūstrā haec optō, cum nēmō nisi deus ita subitō in alium locum trānsferrī possit. Sī Mercurius essem ālāsque habērem, ventō celerius trāns montēs amnēsque in Italiam volārem, ubi Venus, soror mea pulcherrima, frātrem rīdēns reciperet. Rīdēbis certē, mea soror, nec sine causā, nam rīdiculum est tālēs rēs optāre, nec lacrimās effundere mllitem decet, cuius officium est sanguinem effundere prō patriā. Ego vērō, etsī cupidus sum patriae videndae, officium meum praestābō sīcutcēteri mllitēs Rōmānī, quōrum magnus numerus in Germāniā est. Nisi nōs hīc essēmus finēsque imperiī dēfenderēmus, hostēs celeriter Dānuvium et Alpēs trānsīrentatque ūsque in Italiam pervenīrent, nec vōs in Latiōtūtl essētis. Nē hoc fīat, legiōnēs Rōmānae hīc sunt ac tamdiū remanēbunt quamdiū hostis armātus seu citrā seu ultrā Dānuvium flūmen reliquus erit. Quoniam igitur ipse ad tē properāre nōn possum, litterās ad tē scrībere properō. Quaeris ā mē cūr tibi Qnāstantum litterās scripserim, cum interim trinās quaternāsve litterās ā tē accēperim. Haud difficile est mē excūsāre, quod neglegēns fuerim in scribendō. Sīmihi tantum esset ōtiī quantum est tibi, in epistulīs scrībendīs nōn minus dīligēns essem quam tū. Sed cum per complūrēs mēnsēs vix tempus habuerim ad dormiendum, facile intellegēs nūllum mihi ōtium fuisse ad epis tulam scrībendam. Prope cotidiē aut Germānī castra nostra oppugnāvērunt aut nōs impetūs fecimus in illōs. Hodiē vērō nūllum hostem armātum citrā flūmen vidēmus. Magnus numerus eōrum aut caesus aut captus est ā nostrīs, reliquī ultrā flumen in magnīs silvīslatent. Herl enim exercitum Germānōrum proeliō vīcimus. Quod slc factum est: Mediā nocte in castra nūntiātum est 'magnum hostium numerum nāviculīs ratibusque cōpulātīs flūmen trānsiisse celeriterque secundum flūmen adversus castra nostra prōgredī.' Hōc nuntiō allātō, mllitēs statim convocātī sunt. Quī cum arma cēpissent et vāllum as cendissent, primō mīrābantur quamobrem mediā nocte ē somnō excitātīessent, cum extrā vāllum omnia tranquilla esse vidērentur. Ego quoque dubitāre coeperam num nūntius vērum dīxisset, cum subitō paulō ante lūcem magnus numerus Germānōrum ē silvīsproximls excurrēns castra nostra oppugnāvit. Nostrī, cum parātī essent ad castra dēfendenda, illum prīmum impetum facile sustinuērunt. Nec tamen hostēs castra oppugnāre dēstitērunt, sed aliīex aliīspartibus etiam atque etiam sub vāllum prōcurrērunt. Cum complurēs hōrās ita fortissimē ā nostrīs, ab hostibus cōnstanter ac nōn timidē pugnātum esset, equitātus noster repente portā dextrā ērumpēns impetum in latus hostium apertum fecit. Paulō post, cum plērīque hostēs sē ad equitēs convertissent, peditēs nostrī portā sinistrā ērūpērunt. Hostēs hāc rē perturbātī, cum iam longā pugnā fatīgātīessent, impetum Rōmānōrum ab utrāque parte venientium diūtius sustinēre nōn potuērunt, ac post brevem pugnam terga vertērunt. Cum ad ripam flūminis fugientēs pervēnissent, alil nāviculls ratibusque sē servāvērunt, aliī armīs abiectīs in flumen sē prōiēcērunt, ut natandō ad ripam ulteriōrem pervenlrent, reliquī omnēs ab equitibus, quī ad eōs persequendōs missīerant, in ripā citeriōre caesīaut captī sunt. Tanta ibi caedēs hostium facta est ut meminisse horream. Duo ferē mflia hominum magnamque armōrum cōpiam hostēs eō proeliō āmīsērunt. Ē nostrīs haud multī dēsīderantur. Ipse sagittā in bracchiō laevō vulnerātus sum, sed vulnus meum leve est, multī graviōra vulnera accēpērunt. Nec vērō ūllus mīles legiōnārius ā tergō vulnerātus est. Plērique autem mīlitēs nostrī ex tantō proeliō incolumēs sunt. Hōc proeliō factō, dux victor, cum ā mīlitibus imperātor salūtātus esset, virtūtem nostram laudāvit 'quod contrā hostēs numerō superiōrēs fortissimē pugnāvissēmus'; (tot hominibus ūnō proeliō āmissls, hostēs brevī arma positūrōs esse' dīxit. Hīs verbīs māximō gaudiō affectīsumus, nam post longum bellum omnēs pācem dēslderāmus. Hodiē lēgātī ā Germānīs missī ad castra vēnērunt, ut cum imperātōre colloquerentur. Nesciō an lēgātī pācem petītum vēnerint, sed certō sciō imperātōrem nostrum cum hoste armātō colloquī nōlle Ego cum cēteris hāc victōriā glōriōsā gaudeō quidem, sed multō magis gaudērem sīamīcus meus Pūblius Valerius, quōcum primum stipendium meruī, incolumis esset et mēcum gaudēre posset. Qul cum mihi in hostēs prōgressō auxilium ferre vellet, ipse ex aciē excurrēns pīlōpercussus cecidit. Graviter vulnerātus in castra portātus est, ubi in manibus meīsex vulnere mortuus est, postquam mē ōrāvit ut per litterās parentēs suōs dē morte fīliīcōnsōlārer. Sed quōmodo aliōs cōnsōler, cum ipse mē cōnsōlārīnōn possim? Fateor mē lacrimās effūdisse cum oculōs eius clausissem, sed illae lacrimae et mīlitem et amlcum decēbant, etenim malus amīcusfuissem, nisi lacrimās effudissem super corpus amīcīmor tuī, cum ille sanguinem suum prō mē effūdisset. Utinam patrem audīvissem, cum mē ad studium litterārum hortārētur! Sed tum litterās et studiōsōs litterārum dēspiciēbam. Poētās ut hominēs ōtiōsōs ōderam, praecipuē Tibullum, quī vītamrūsticam atque ōtiōsam laudābat, vītam mīlitārem dēspiciēbat. Mīrābar cūr ille poēta mortem glōriōsam prō patriā 'dīram' vocāret et ēnsēs quibus patria dēfenditur 'horrendōs', ut in hls versibus, quōs senex magister etiam atque etiam nōbīs recitābat: Quis fuit horrendōs primus quīprōtulit ēnsēs? Quamferus et vērēferreus illefuit! Tum caedēs hominum generi> tum proelia nāta, tum brevior dxrae mortis aperta via est! Rīdicull mihi puerō videbantur iīversūs, cum nōndum caedem vīdissem. At hodiē Tibullum vērum dlxisse intellegō. Sī iam tum hoc intellēxissem, certē patrem audīvissem nec ad bellum profectus essem, ut tot caedēs et tot vulnera vidērem. At iam satis dē caede scrīpsī. Nōlō tē fatīgāre nārrandō dē bellō cruentō, cum brevī pācem fore spērēmus. Nisi ea spēs mē fallit, posthāc plūrēs epistulās ā mē exspectātō, atque plūrēs etiam ipsa scrībitō! Etiam aliōs monētō ut ad mē litterās dent. Et dē rē pūblicā et dē rē prīvātā nārrātōte mihi! Scītōte mē omnia quae apud vōs fiunt cognōscere velle. Valētūdinem tuam cūrā dīligenter! Datum pridiē īdūs Māiās ex castris."